bu mütevâzî çalışmada ibn haldun'un mukaddime adlı eserinde serdettiği; 'insân-ı ictimâ' zarûrîdir...' sözlerine dayanarak müfessirin sosyalliği içinde yaşadığı toplum ile olan bağları ve bütün bunların kur'ân'ı kerim'in yorumları yani 'tefsir/te'vîl'e yansıyıp yansımadığı araştırılmıştır. buradan hareketle ibn haldun gibi klasik dönem âlimlerinin ve çağdaş sosyologların toplumu oluşturan yelpazeler olarak belirlediği; siyaset sanat iktisat hukuk din ve ahlakın kur'ân'ı kerim'in yorumları ile bir etkileşim halinde oldukları tespit edilmiştir. bu durumun da haliyle ictimâî tefsir dediğimiz tefsir türünü klasik dönemlere kadar dayandırdığı bu türde eser kaleme almış olan seyyidkutub mevdûdî ve ali küçük gibi zevâtın eserlerinin de tefsir sayılmasının önünde bir engel olmadığı zımnen belirlenmiştir. örnek değerlendirme olması adına ele alınan imam kurtûbî ve eseri ise sosyal yönleri tespit edilmek suretiyle araştırılarak çalışmanın diğer başlıkları ile alakası kurulmuş ve bir bütünlük oluşturularak yukarıda sayılan teorik araştırmaların pratik yönünü ortaya koymuştur. netice itibariyle; ele alınan bölümlerinde birçok meseleyi gündeme getiren bu araştırma çağdaş ve klasik dönem eserlerinden delillerle tefsir ile sosyal hayat arasındaki alakayı kurmaktadır. görebildiğimiz kadarıyla söz konusu ilişkiyi/etkileşimi ilk defa araştırıp ortaya koymaya çalışan bu eserin gerek akademik câmia ve gerekse müslüman birey açısından önemli bakış açıları sunacağını ümit etmekteyiz. şüphesiz ki tevfîk allah'tandır. ve'l-hamdulillahi rabbi'l-'alemîn.