ıı. meşrutiyet döneminin önde gelen islamcı fikir adamlarından şehbenderzade filibeli ahmed hilmi’nin yazdığı “a’mâk-ı hayal”, maddeci görüşe karşı ruh ve kâinatın sırrını, yaratılışın gayesini konu eden bir eserdir. şüphe içindeki bir insanın tasavvufi olgunlaşma hikâyesini anlatır.

tahsilli bir genç olan râci’nin anlam aramak için bilgi edindikçe kendisini şüphe ve sürekli bir huzursuzluk içinde bulması ve ardından şehrin mezarlığında yaşayan aynalı dede’yle karşılaşıp her görüşmede şüphelerinden biraz daha kurtulmasının hikâyesi bize bölüm bölüm hayali ve hakiki yolculuk hikâyeleriyle verilir. buddha, zerdüşt, simurg, anka kuşu gibi doğu düşünce tarihi ve masal dünyasına ait varlıklar da bu görüşmelerde konu edilir.

eserde fikirler “râci’nin hatıraları” ve “manisa tımarhanesi” başlıkları altında verilirken bölümler bizi mezarlıklardan akıl hastanelerine dek birçok mekâna sürükler.

“a’mâk-ı hayal”, tasavvufi edebiyatımızın insanın varlığını arama gayesini konu eden önemli ve mutlaka okunması gereken eserlerinden birisidir.