tefsir tarihi

çağdaş müellif muhammed hüseyin ez-zehebî'nin (ö. 1977) islâmî ilimlerin çeşitli alanlarında ve özellikle de tefsir tarihi alanında temel başvuru kaynağı olarak kullanılmakta olan et-tefsîrve'l-müfessirûn adlı bu eseri, tefsirin doğuşundan, gelişiminden, müfessirlerin allah'ın kitabı'nı açıklarken takip ettikleri yöntemlerden, müslümanların en meşhur mezheplerine ve kendisini islâm'a nispet edenlere göre tefsirin çeşitlerinden ve içinde bulunduğumuz asırda öne çıkmış tefsir türlerinden bahseden kapsamlı bir araştırmadır. söz konusu bu kitapta uydurma rivayetlerin ve israiliyatın tefsire girmesi, kur'ân'ı anlamaya çalışan veya tefsir yazmaya yönelen bir müfessirin hangi şartları taşıması gerektiği konuları ile tefsirle ilgisi bulunan daha pek çok mesele ele alınmıştır. eser üç ciltten meydana gelmektedir. birinci ciltte, hz. peygamber, sahâbe ve tâbiûnun tefsirdeki yerleri ele alınarak bazı meşhur müfessirlerin hayatları anlatılmış ve bu müfessirlerin tefsirlerinden örnekler verilmiştir. ayrıca bu ciltte tefsirin tedvin ve te'lif dönemine yer verilmek suretiyle rivayet ve dirayet tefsirlerinin özellikleri ele alınmış, bunların içerisinden seçilen bir kısım tefsirler geniş bir biçimde tanıtılmıştır. ikinci ciltte ağırlıklı olarak şia, imâmiyye, bâtıniyye, bâbiyye, bahâiyye, zeydiyye ve hâricîler gibi bir kısım mezheplerin kendi eğilimleri doğrultusunda yazmış oldukları tefsirleri üzerinde durulmuş, akabinde işârî/sûfî karakterli tefsirler için de bir bahis açılarak işarî/sûfî tefsir ekolü incelenmiştir. ayrıca kimi islam filozoflarının tefsirlerine de yer verilerek bu tefsirlerle ilgili olarak birtakım tespitlerde bulunulmuştur. üçüncü ve son ciltte ise fakihlerin tefsirleri üzerinde durulmuş, ardından bilimsel/ilmî tefsir hareketi ele alınmıştır. üçüncü cildin son kısmını isezehebî'nin "on iki imam şîası'na göre tefsir ve müfessirler" adlı çalışması için kaleme aldığı ancak vefatından sonra basılan "şia ve kur'ân tefsirindeki konumları" adlı bölüm oluşturmaktadır. çok zengin bir tefsir tarihi araştırması olan bu eserde hz. peygamber zamanından günümüze kadar tefsirin geçirdiği aşamalar ve farklı tefsir eğilimleri ele alınmış ve en temel tefsir çalışmaları hakkında geniş bilgiler verilmiştir. eser bu hâliyle tefsir ilmi ve tarihiyle ilgilenen herkes için en temel başvuru kaynağı özelliğini taşımaktadır.