hızır yahut hızır ilyas kültü

islam toplumlarında hızır oldukça yaygın, köklü ve etkili bir külttür. öyle ki tarih boyunca çeşitli kültür ve inançlarda, insanlar tarafından bu ölçüde anılan ve kültürel uygulamalara bu kadar işlemiş bir kişiliğe çok az rastlanır. halk inançlarında ab-ı hayattan içerek ölümsüzlük mertebesine erişen hızır, bütün ümit ve çarelerin tükendiği durumlarda yardıma çağırılan ve çağırıldığında mutlaka geleceğine inanılan semavi bir kurtarıcıdır.

“kul sıkışmayınca hızır yetişmez” benzeri deyişler bu inanışın bir ifadesidir. bu kurtarıcı farklı kültürlerde farklı isimlerle anılır, ancak türk inançlarında en çok hızır, ilyas ya da iki karakterin özelliklerini kendinde birleştirmiş şekilde hızır-ilyas olarak geçer. hıdrellez ve hızır nebî gibi özel günler onun için kutlanır; şifa, bereket ve bolluk ondan talep edilir. peygamberlere bile lütfedilmemiş ölümsüzlük mertebesine sahip olması, hızır’ın inanışlardaki kudretine dair bir ipucudur.

ahmet yaşar ocak’ın elinizdeki kitabı bize bu konuya dair en kapsamlı araştırmalardan birini sunuyor. kitapta türk-islam inançlarında hızır veya hızır-ilyas kültünün ilahiyat, tasavvuf, folklor ve edebiyat kaynaklarına dayanan genel bir tahlilini bulacaksınız.

hemi ilyas hemi hızır

hemi padişah hemi vezir

nere baksan anda hazır

safâ geldin hızır-ilyas